اینجا خاومیانه است؛ منطقهای از این جهان خاکی که به دلیل عدم ثبات در آن همواره شاهد رویدادهایی خاص و تلخ هستیم. اگر نظام جمهوری اسلامی ایران و تا حدودی ترکیه را کنار بگذاریم در کشورهای دیگری که در این منطقه قرار دارند، بحران های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بیداد میکند.
عراق، همسایه غربی و پردردسر ایران نیز از این قاعده مستثنا نیست و ما شاهد آن هستیم که همواره این کشور شاهد درگیریها و بحرانهایی است که گاهی دلایل داخلی دارد و گاهی نیز مسائل خارجی و بینالمللی عاملی برای آشفتگی در این کشور میشود.
در این چندساله حضور نیروهای تکفیری و به ویژه داعش در این کشور تازهترین بحرانی بود که عراقیها با آن درگیر شدند و اگر ایران به عنوان کشوری که در منطقه تاثیرگذاری دارد، نبود و بامدیریت راهبردی، برای ایستادگی مقابل تروریستها هزینه نمیکرد، امروز مشخص نبود که آینده این کشور به کجا ختم میشد.
ادعایی برای مصرف داخلی
البته بیشک هزینه هایی که برای این کشور شده است، در ادامه برنامههایی محسوب میشود که سیاستمداران ارشد جمهوری اسلامی تدوین کردند و به دنبال تقویت محور مقاومت بودند؛ به همین دلیل یک معامله برد-برد صورت گرفت و امروز اگر مقامات عراقی مانند حیدرالعبادی، نخستوزیر این کشور در اظهاراتی قابل تامل میگوید: «ما آنها (تحریمها علیه ایران) را یک خطای راهبردی و غیرصحیح میدانیم اما آنها را اجرا خواهیم کرد تا از منافع مردممان دفاع کنیم. ما با این تحریمها رابطهای نداریم و از آنها حمایت نمیکنیم اما به آنها ملتزم خواهیم ماند»، نباید وی را تخریب کرد و زیر سوال برد. این فرد به دنبال سیاستهای خود برای باقی ماندن در قدرت است و به خوبی میداند که در عراق جمع قابل توجهی از مردم حس ناسیونالیسمی بالایی دارند و ملیگرایی آنها میتواند در آینده به نفع او تمام شود و به نوعی این رویکرد و موضعگیری بیشتر مصرف داخلی دارد.
واکنش تند رسانه غربی
اما در روزگاری که به عصر ارتباطات معروف است بیان اظهاراتی که فقط گفته میشود مصرف داخلی دارد، چندان قابل قبول نیست و همگان میدانند زمانی که اظهارات یا واکنشی را بیان و نشان میدهند، در کمترین مدت به آن سوی دنیا مخابره و تحلیل میشود.
در همین راستا یوورنیوز بعد از این اظهارات العبادی با طعنه به موضعگیری این سیاستمدار عراقی در گزارشی با عنوان«آیا عراق میتواند تحریمهای آمریکا علیه ایران را اجرا کند؟» نوشت که حیدر العبادی میگوید هرچند با تحریمهای آمریکا علیه ایران مخالف است، اما دولتش ناچار است آنها را اجرایی کند.
اما او از کدام دولت سخن میگوید؟ آیا قرار است همچنان در قدرت باشد؟ هرچند هنوز نمیتوانیم با قاطعیت به این سوال پاسخ دهیم، اما دستکم میتوان گفت که صندلی او چندان هم محکم نیست. صحبتهای آقای العبادی در ایران و عراق بیشتر با واکنشهای منفی همراه بود. شاید پررنگترین عکسالعمل علیه این موضع نخستوزیر عراق توییت محمود صادقی، نماینده مردم تهران باشد که روز پنجشنبه نوشت: دولت عراق، هنوز هزار و ۱۰۰ میلیارد دلار بابت غرامت جنگ هشت ساله به ایران بدهکار است. ما به لحاظ تنگناهای مردم این کشور در دریافت این غرامت تعلل کردهایم، اکنون نخست وزیر این کشور به جای جبران، با تحریمهای آمریکا علیه ایران همراهی میکند. این رسانه غربی در ادامه گزارش خود نوشت که اما حیدر العبادی در انتخابات اخیر چه جایگاهی به دست آورده است؟ طبق اعلام نتایج رسمی، وضعیت ائتلافهای پیش رو پس از شمارش نهایی آرای انتخابات پارلمانی به شرح زیراست:
سائرون به رهبری مقتدی صدر ۵۴ کرسی
الفتح به رهبری هادی عامری (حشد الشعبی) ۴۷ کرسی
النصر به رهبری حیدر العبادی ۴۲ کرسی
دولت قانون به رهبری نوری مالکی ۲۵ کرسی
حزب دموکرات کردستان عراق به ریاست مسعود بارزانی ۲۵ کرسی
ائتلاف الوطنیه وابسته به ایاد علاوی، ۲۱ کرسی
جریان الحکمه، وابسته به عمار حکیم ۱۹ کرسی
اتحادیه میهنی کردستان عراق، وابسته به خانواده جلال طالبانی ۱۸ کرسی
طعنه به آقای نخستوزیر
رسانه مذکور در ادامه گزارش خود که به نظر میرسد با انتقاد شدید از این مقام عراقی نگارش شده است، ادامه داد که اما عبادی تا چه اندازه در نظام سیاسی کنونی عراق تاثیرگذار است؟ او هرچند همچنان نخست وزیر عراق است، اما تضمینی وجود ندارد که این صندلی تا چند ماه دیگر هم به او وفا کند. اگر به لیست ائتلافهای پیروز در انتخابات عراق نگاهی بیندازیم، آقای عبادی، همین حالا در رده سوم قرار دارد و دو ائتلاف مقتدی صدر و هادی عامری را بالاتر از خود میبیند. هرچند داستان بازشماری صندوقها همچنان ادامه دارد و باید منتظر قصه دنباله دار تایید آرا و تشکیل ائتلافها و شکل گیری دولت در این کشور باشیم، اما دیگر ائتلاف ها و جریانهای سیاسی عراق چه نگاهی به تحریمهای ضد ایرانی آمریکا داشتهاند؟ مقتدی صدر با اینکه در سالهای اخیر به تدریج از ایران فاصله گرفته است اما همچنان وجهه آمریکا ستیزیاش را حفظ کرده است.
رهبر ائتلاف سائرون روز پنجشنبه، ۹ آگوست در بیانیهای بدون اینکه اشارهای به ایران داشته باشد سیاستهای تحریمی آمریکا را مورد انتقاد قرار داد: «سیاست تحریم ملتهای منطقه، همان سیاست «غذا و ذلت» است که آمریکا به بهانه دشمنی بر دولتها در اینجا وآنجا آن را به کار میبرد. اگر آمریکا این سیاست خود را کنار نگذارد، ما در مقابل خسارتهایی که به ملتهای منطقه وارد میشود، ساکت و دست بسته باقی نخواهیم ماند» اما فقط مقتدی صدر نبود که واکنش متفاوتی نسبت به اظهارات حیدر العبادی اتخاذ کرد.
نوری مالکی که از دیرباز روابط نزدیکی با جمهوری اسلامی ایران داشته است نیز روز پنجشنبه اعلام کرد که مخالف تحریمهای آمریکا علیه ایران است». البته نوری مالکی هم پا را فراتر از اعلام مخالفت نگذاشته و فقط به حمایت لفظی از ایران بسنده کرده است اما عمار حکیم، دیگر بازیگر سیاسی نزدیک به جمهوری اسلامی موضع محکمتری در حمایت از ایران اتخاذ کرد. این سیاستمدار شیعه روز پنجشنبه ۹ آگوست اعلام کرد: «ایران در معرض تحریم و حملهای است که اقتصاد و نظام سیاسی آنرا هدف قرار داده است. از همه میخواهم در این بحران کنار جمهوری اسلامی ایران بایستند و این کشور را یاری کنند».
عمار حکیم فقط به همین حد بسنده نکرد و تاکید کرد که عراق باید راه تنفس جمهوری اسلامی باشد:«تهران در همه بحرانها کنار ما ایستاد و وظیفه دینی و اخلاقی ما این است که امروز در کنارش بایستیم. ما مطمئنیم که جمهوری اسلامی با حکمت و هوشمندی رهبرش بر این بحران فایق خواهد آمد». وزارت خارجه عراق نیز روز چهارشنبه در بیانیهای از جامعه جهانی خواست به آمریکا فشار بیاورد تا از تصمیم خود صرف نظر کند.
احمد محبوب، سخنگوی وزارت خارجه این کشور در بیانیهای گفت: «عراق حمایت درخشان ایران از ما در زمان تمام بحرانها را به یاد دارد. ما ضمن تقدیر از حمایت های ایران در مبارزه با ترویسم، از جامعه جهانی میخواهیم که برای بازداشتن آمریکا از ادامه تحریمها علیه ایران، فشار بیاورد. ما مخالف اصل تحریم بر هر کشوری هستیم که در درجه اول منجر به فشار به مردم آن کشور میشود».
این ها بخشی از اظهارات ناهمگون مقامات عراقی در خصوص تحریم های ضد ایرانی ایالات متحده آمریکاست اما اینکه این افراد در چند ماه دیگر در صندلیهای خود حضور داشته باشند یا خیر، تردیدهای جدی وجود دارد. به هر حال، میلیونها شهروند عراقی، فارغ از گرایش سیاسی و میزان دوری و نزدیکی به ایران، همچنان تجربه تحریمهای گسترده علیه رژیم پیشین این کشور را به خاطر دارند. برنامه موسوم به «نفت در برابر غذا» که در بازه زمانی محدود قدرتنمایی شورای امنیت علیه حکومت صدام حسین اجرا شد، زندگی را برای بسیاری از عراقیها و به خصوص میلیونها کودک به جهنم بدل کرد. شاید بتوان گفت این تحریمهای کمرشکن در حافظه تاریخی عراق، مقدمهای برای از هم گسیخته شدن شیرازه جامعه در این کشور شد.
بینظمی و هرج و مرجی که با جنگ اول خلیج فارس و در ادامه تحریمها در عراق حاکم شد، هنوز تمام نشده است. هرچند نمیتوان این واقعیت را از نظر دور نگه داشت که نیروهای نزدیک به جمهوری اسلامی در عراق از جایگاه برجستهای برخوردارند و هر دولتی که بر سر کار باشد، موضوعات مورد علاقه و حساس ایران را مد نظر قرار خواهد داد. با آنکه در عالم سیاست، پیشبینی چندان راحت نیست، اما بعید به نظر میرسد که ایران با توجه به قدرت و نفوذی که در معادلات سیاسی عراق دارد، نتواند بر کانون های قدرت در این کشور اثر بگذارد.
بازهم آرمانگرایی بی نتیجه
اما در طرف مقابل رسانههای وابسته به جریانهای محافظهکار به جای آنکه حقیقت ماجرا را نشر بدهند، دوباره آرزوهای خود را به عنوان حقیقت منتشر کردند؛ در همین راستا سایت مشرق از رسانههایی که نیازی به معرفی ندارد، ۱۶ مرداد در گزارشی که مشخص نبود به کدام بخش از اظهارات العبادی استناد میکرد، به نقل از پدرخوانده خود یعنی خبرگزاری فارس نوشت که او (العبادی) در نشست خبری هفتگی خود گفت که «ما هرگز با تحریمهای آمریکا علیه ایران همراهی نخواهیم کرد!». این بنگاه خبری در ادامه مطلب خود نوشت: او این سخنان را در واکنش به تهدیدهای اخیر «دونالد ترامپ»، رییس جمهور آمریکا علیه ایران گفت. مشرق همچنین به اظهارات نچیروان بارزانی، نخست وزیر اقلیم کردستان نیز اشاره میکند و مینویسد: وی درباره تاثیر تحریمهای آمریکا بر روابط بازرگانی اقلیم کردستان با ایران، گفته است که مبادلات بازرگانی اقلیم کردستان با ایران تابع روابط بازرگانی عراق با این کشور است.
حذف حزبی العبادی
این موضعگیری حواشی دیگری نیز داشت. درهمین حال جماران نوشت که نجاح محمدعلی، یک تحلیلگر سیاسی مسائل عراق و منطقه گفته است که موضع اخیر حیدر العبادی در قبال اقدامات خصمانه آمریکا نسبت به ایران، باعث شده است که در حزب الدعوه اسلامی بحث هایی از حذف وی از این حزب مطرح شود. وی تاکید کرده است که این موضع حیدر العبادی با خشم و انزجار شدید در عراق مواجه شده است. جمعه العطوانی، دیگر تحلیلگر سیاسی عراقی، حیدر العبادی را به دلیل موضع عجیبش نسبت به جمهوری اسلامی ایران مصادق آیه ۱۴ سوره بقره، جزو منافقان دانسته است. حسن سالم، عضو سابق پارلمان از عصائب اهل الحق به رهبری قیس الخزعلی نیز خطاب به حیدر العبادی گفته است که از روی خوش نشان دادن به کشوری (آمریکا) که عامل ویرانی عراق بوده، دست بردارد.
سالم افزوده است: زمان آن رسیده است که دولت عراق پاسخ خوبی های ایران را از موضعی شجاعانه و اصولی در قبال تحریم ها بدهد و از روی خوش نشان دادن به کشوری که عامل ویرانی عراق بوده، دست بردارد. وی خاطرنشان کرده است که ملت و دولت ایران با سلاح، جان و مال در سختترین شرایط که گروه تروریستی داعش به عراق یورش آورده بود به کمک عراق شتافتند و منطق حکم می کند که اکنون که ایران در معرض اقدامات خصمانه آمریکا قرار گرفته، در کنار آن قرار بگیریم.
برخورد جهادی با نخست وزیر
در ادامه واکنشها گروه مقاومت اسلامی نُجَبای عراق، درباره هرگونه همراهی نخستوزیر عراق با تحریم آمریکا علیه ایران به شدت هشدار داد. سید هاشم الموسوی، سخنگوی این گروه مقاومت عراقی، در واکنش به اظهارات حیدر العبادی نخستوزیر عراق درباره تحریمهای آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران گفت: «آقای نخست وزیر، ما نه اکنون، نه هیچ زمان دیگر اجازه نخواهیم داد که عراق به ایالتی از ایالات آمریکا تبدیل شود».
وی ضمن درخواست از العبادی برای عدم همراهی با آمریکا در برابر ایران با بیان اینکه «به شما میگوییم که با دشمن ایران همراهی نکن»، گفت: «ما ملت عراق چه زمانی جزوپروژه تحریم ملتها بودهایم؟ فرزندان عراق از چه زمانی شریک محور تروریسم آمریکایی بودهاند؟ محوری که بهدنبال مداخله و تجزیه کشورها، ظلم به ملتها و غارت ثروتهایشان است». سخنگوی نجبا در ادامه با تاکید بر حمایت از ملل مسلمان در مقابل آمریکا افزود: «ملت بخشنده عراق نه فقط با مال، بلکه با جان خود در فلسطین و سوریه فداکاری کرده است.
ما نه اکنون و نه هیچ زمان دیگر اجازه نخواهیم داد که عراق به ایالتی از ایالات آمریکا تبدیل و اراده آنان بر ما تحمیل شود… ما برای تثبیت حاکمیت عراق خون دادهایم و اجازه نمیدهیم کسی به استقلال ما دستاندازی کند». الموسوی با تاکید بر اینکه دولت عراق نباید از تصمیم یکجانبه آمریکا برای تحریم ایران بترسد، افزود: «این تصمیم شورای امنیت نیست که در برابر آن تسلیم شویم. دو سوم جهان از روسیه و چین گرفته تا هند، پاکستان و سایر کشورها در کنار ایران ایستادهاند».
وی اضافه کرد:«ایران امروز بهخاطر حمایت واقعی از فلسطین، عراق، سوریه و همه کشورهای اسلامی مورد هجمه قرار گرفته است. آیا ایران خودروی انفجاری و کمربند انتحاری به عراق فرستاد؟». سخنگوی رسمی مقاومت اسلامی نُجَبا که در مراسم بزرگداشت شهدا حضور یافته بود، در پایان سخنرانی خود بار دیگر العبادی را مخاطب قرار داد و گفت: «معلوم نیست چه کسانی به تو مشاوره میدهند! مگر پاداش نیکی جز نیکی است که با دشمنان ایران همراهی میکنی؟! جواب ملت ایران را که با همه وجود به یاری ما آمد، چه میدهی؟ جواب خانوادههای شهدایشان و عرق جبین رزمندگانشان را چه میدهی؟!».
چالش اقتصادی و سیاستزده
سعد الحدیثی، سخنگوی دولت عراق نیز ضمن اعلام پایبندی به تحریمهای آمریکا علیه ایران گفت که این کشور به معاملات دلاری خود با ایران پایان میدهد.
الحدیثی در گفت وگو باخبرگزاری اسپوتنیک عربی گفت که تحریمهای آمریکا علیه ایران یک خطای اساسی است و برای حل مشکلات میان کشورها این تصمیم درست نیست، این تصمیمات مشکلات را حل نمیکنند بلکه آنها را پیچیدهتر میکنند. وی افزود: به تحریمهای آمریکا علیه ایران پایبند خواهیم بود زیرا ما قبل از هرچیز به منفعت ملی عراق نگاه میکنیم. این سیاستمدار عراقی ادامه داد: کشور عراق از این پس برای معاملات مالی و تجاری با ایران از دلار استفاده نخواهد کرد، ما گامی برنمیداریم که به ضرر اقتصاد عراق باشد، کشور عراق در آینده ابزارهای مشخصی برای معامله تجاری با ایران را بررسی خواهد کرد که با تحریمهای آمریکا تعارض نداشته باشند. از سوی دیگر، مظهر محمد صالح، مشاور اقتصادی حیدر العبادی در گفتوگو با این خبرگزاری تاکید کرد که عراق روابط اقتصادی گستردهای با ایران دارد که در مقدمه آنها انرژی،برق و گاز است، همچنین سالانه حدود سه میلیون ایرانی برای زیارت به عراق میآیند و این امر بر اقتصاد عراق تاثیر دارد.
وی افزود که برخی تحرکات دیپلماسی در عراق وجود دارد که هدف آن دور کردن عراق از تحریم های اقتصادی وضع شده علیه ایران است. اما درپی اعلام موضع سخنگوی دولت عراق مبنی بر اینکه«این کشور به استفاده از دلار در مبادلات مالی خود با ایران پایان میدهد»، یحیی آل اسحاق، رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق اعلام کرد که دو کشور رابطه دلاری با یکدیگر ندارند و مبادلات تجاری بر اساس ریال یا دینار است و مبادلات بانکی از سوی بانک مرکزی به گونهای نیست که بخواهد روابط دلاری آن را تحت تاثیر قرار دهد. آل اسحاق، در ارتباط با اظهارات برخی مقامات دولت عراق مبنی بر پایان یافتن مبادلات دلاری ایران و عراق به دلیل تحریم و فشارهای وارده از سوی آمریکا و نیز برخی اظهارات مطرح شده پس از این موضعگیری در مورد سرنوشت مبادلات تجاری و اقتصادی ایران و عراق اظهار کرد که متاسفانه برخی مقامات سیاسی دولت عراق به دلیل انتخابات پیش رو نه به عقبه اقتصادی ایران و عراق توجه میکنند و نه آتیه اقتصادی این کشور را در نظر میگیرند.
وی با تاکید بر اینکه روابط راهبردی اقتصادی و سیاسی ایران و عراق بلندمدت است، اظهار کرد که حجم مبادلات اقتصادی ایران و عراق سالانه ۱۲ میلیارد دلار است که قرار بر این شده در سال جاری به ۲۰ میلیارد دلار نیز افزایش یابد. به طور حتم چنین صحبتهای سیاسی خللی در مبادلات اقتصادی و تجاری ایران و عراق ایجاد نمیکند و آینده اقتصادی دو کشور روشن است. آل اسحاق در ادامه با بیان اینکه مبادلات اقتصادی و بازرگانی جاری ایران و عراق به قوت خود باقی است و با برخی موضعگیریهای سیاسی کوتاهمدت دچار آسیب نمیشود، گفت: «عربستان به عنوان یک دشمن برای ایران قصد دارد با پرداخت هزینه در این کشور نفوذ اقتصادی داشته باشد و هزینههایی که تاکنون برای داعش پرداخت میکرده و کشتهها و شهدای بسیاری را در کشور عراق به جای گذاشته، این بار با هزینهکرد به صورت یارانه اقتصادی در این کشور نفوذ کند».
وی ادامه داد که ما علاوه بر وجود دشمنانی همچون عربستان که به پشتوانه آمریکا سعی دارد روابط تجاری و اقتصادی ایران و عراق را تحت تاثیر قرار دهد، رقبای کاری نظیر ترکیه و چین نیز داریم اما با این رقبا مشکلی نداریم و مسائلی که به وجود آمده، به این دلیل است که عربستانیها قصد دارند با پول خود در حوزه اقتصادی در کشور عراق نفوذ کنند و متاسفانه افرادی نیز وجود دارند که به دلیل مسائل سیاسی به آتیه عراق فکر نمی کنند.
رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق با تاکید بر اینکه بنیانهای اساسی اقتصاد ایران و عراق بلندمدت است، گفت:«حرفهای انتخاباتی برخی از مسئولان عراقی اشتباهی است که از سوی این افراد رخ میدهد و آنها به آینده اقتصادی این کشور توجهی ندارند. ایران از نظر اقتصادی مزیتهای فوق العادهای را برای عراق دارد و به دلیل نزدیکی به این کشور از لحاظ جغرافیایی هزینه پروژههای عمرانی این کشور را کاهش میدهد. علاوه بر این سرمایهگذاریهای بلندمدتی در این کشور از سوی ایران صورت گرفته است و سالانه حدود دو میلیون گردشگر از ایران به عراق میروند و دو میلیون گردشگر از عراق به ایران میآیند». آل اسحاق افزود:«در بخشهای مختلف نظیر مواد غذایی، مصالح ساختمانی، خدمات فنی – مهندسی و سرمایهگذاریهای اقتصادی نیز تعاملات مطلوبی بین دو کشور برقرار است و برخی از افراد سیاسی نمیتوانند در مورد مبادلات اقتصادی ایران و عراق تصمیم بگیرند و نگاه سیاسی را در این حوزه دخیل کنند».
سکوت تامل برانگیز
نکته تامل برانگیز این روزها سکوت عجیب و منفعلانه مقامات جمهوری اسلامی ایران است. تا لحظه تنظیم این گزارش غیر از دو تن از نمایندگان مجلس هیچکدام از مسئولان کشور در قبال این موج اظهارات و موضعگیریهای عراقیها واکنش مناسبی نشان ندادند. اتفاقی که در نوع خود جالب توجه است و باید منتظر ماند و دید که دلایل مسئولان برای این سکوت معنادار چیست.
راه اشتباه یک سیاستمدار
حیدرالعبادی که درس خوانده انگلیس است به خوبی میداند برای ماندن در قدرت باید برنامههایی داشته باشد و از احساسات مردم که گاهی در خاورمیانه بر تفکرآنها سایه میاندازد، استفاده کند. این سیاستمدار عراقی نیزکه خود، با تصمیم جمعی عقلای عراق و کشورهای همسایه به قدرت رسید، امروز که مشاهده میکند مردم به ژستها و مواضع ملی گرایانه مقتدیصدر به عنوان یک روحانی شیعه اشتیاق نشان دادند، طمع آن را دارد که مردم را از طریق این نوع واکنش ها به سمت خود جذب کند و این در حالی است که اگر صدر بعد از سالها اینگونه به قدرت باز میگردد، وادادگی در برابر سیاستهای آمریکا را در دستور کار ندارد و همواره در برابر زیاده خواهی های این کشور ایستاده است و از طرفی نیز خود را وامدار کشورها و نظام های منطقهای نشان نمیدهد ولی نژاد و ملت خود را در اولویت قرار میدهد. برای صدر و سایر جریانهای موفق در عراق ایران یا آمریکا تفاوت چندانی ندارد ولی آنها به خوبی میدانند که مردم کشورشان تکتک مواضع و اقدامات این جریانها را زیر نظر دارند و هر اقدامی راکه به منافع ملی آنها نزدیکتر باشد به ذهن میسپارند و در زمان مناسب تصمیم لازم را میگیرند.