استراتژی وحدت در اندیشه رهبر انقلاب/ «وحدت»؛ راهبرد نظام اسلامی یا رویکردی تاکتیکی؟

وحدت در مسیر رسیدن به اهداف عالیه همواره امری ممدوح بوده بنحوی که وحدت کلمه، یکپارچگی و اتحاد مسلمانان از جمله دغدغه‏ های مصلحان بزرگ تاریخ بوده است. در آموزه های دین مبین اسلام نیز تاکید بر اتحاد مسلمین از اهمیت خاصی برخوردار است از این ‏رو، می‏ توان گفت به هر میزان وحدت و انسجام جهان اسلام در برابر دشمنان بیشتر باشد، جهان اسلام با داشتن آرمان و اهداف مشترک، در مسیری واحد به سوی اهداف موردنظر حرکت خواهند کرد و ملّتی که دارای همبستگی ملّی است و از وحدت، یکدلی و یک‏رنگی بهره می‏برد، به راحتی به اهداف متعالی خویش خواهد رسید.

روشن است ملتی واحد، منسجم و یکپارچه، که با همبستگی ملّی و وحدت و اتحاد خویش، در تحقق اهداف و آرمان‏های ملّی خویش در تلاشند، توطئه ‏ها و تبلیغات روانی دشمنان و معاندان حاکمیت ملّی و نظام سیاسی خویش را در ناکارآمد جلوه دادن نظام سیاسی خویش ناکام خواهند گذارد.

امروزه و پس از انقلاب اسلامی، طرح ایده وحدت برای همدلی مسلمانان، وحدت و یکپارچگی آنان، از ضروریات جهان اسلام و مهم‏ترین استراتژی برای مقابله با توطئه‏ های استکبار جهانی است. انقلاب اسلامی که شدیدا استکبار جهانی و سکولاریسم را به چالش کشانده، برای حفظ هویت خویش نیازمند، فاصله گرفتن از آن و تثبیت موقعیت و تحقق آرمان‏های خویش است. از این‏ رو، ایده وحدت به عنوان یک استراتژی همواره موضوعی بکر و تازه است.

«وحدت»؛ چیستی و چرایی؟

به راستی مقصود از وحدت چیست؟ آیا هدف دست کشیدن مذاهب مختلف از اعتقادات و گرویدن به مذهبی خاص است؟ یا تاکید بر وحدت در آیات، روایات و کلام بزرگان با هدف تاکید بر مشترکات است؟ پس لازم است پیرامون چیستی و چرایی وحدت به منابع دینی خود رجوع کنیم و واژه وحدت را مفهوم شناسی[۲] کنیم.

در قرآن کریم نیز خداوند متعال با تاکید بر مشترکات مذاهب، «وحدت امت اسلامی» را به معنای تحقق وحدت اسلامی در مجموعه امت اسلام می خواند، به گونه ‏ای که در نهایت، نویدبخش تشکیل امت واحد اسلامی شود:

«وَ إِنَّ هَذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّهً وَاحِدَهً وَ أَنَا رَبُّکُمْ فَاتَّقُونِ»[۳]؛ و همانا این امت شماست، امتی یگانه، و من پروردگار شما هستم. از من پروا کنید.

 در تفکر دینی، هرگز مراد از وحدت کنار نهادن سایر مذاهب نیست. وحدت اسلامی به کارگیری ابزار تحقق امت واحد، به عنوان یک آرمان نهایی، در سطح جوامع و جهان اسلامی خواهد بود: «وَ اعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلَاکُمْ فَنِعْمَ الْمَوْلَی وَنِعْمَ النَّصِیرُ.»[۴]

بنابراین، از نظر مفهومی وحدت اسلامی، از جهت روش و ابزارمندی آن شامل تمامی تصمیم‏ سازی‏ها، سیاست‏گذاری ‏ها، اتخاذ روش‏های واحد، بهره‏ گیری از امکانات مشترک و تدابیری می ‏شود که نتیجه و پیامد آن، تحقق وحدت امت اسلامی است.

از این‏ رو، خداوند می‏ فرماید: «وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِیعًا وَلاَ تَفَرَّقُواْ»[۵]

«امروز در دنیای اسلام گرفتاری‌ها بسیار زیاد است. اسلام این‌همه بر وحدت و یکپارچگی مسلمین و برادری مسلمانان تأکید فرموده است؛ حتّی در اعتصام به حبل‌الله، می توان تک‌تک به حبل‌الله اعتصام پیدا کرد، [امّا] این را اسلام توصیه نمی کند؛ وَ اعتَصِموا بِحَبلِ اللهِ جَمیعًا؛ همه با هم به حبل الهی تمسّک کنید، با هم باشید.»[۶]

از منظر آیات قرآن کریم، «وحدت» کلمه امت اسلام، وحدت دینی و اسلامی است و به عنوان شیوه و ابزار تحقق اهداف و مقاصد دینی و الهی تلقّی می‏ شود. از این ‏رو، چنگ و اعتصام به حبل محکم الهی را، زمینه و مقدمه نجات امت از هلاکت و نیز سعادت و هدایت امت اسلامی برمی‏ شمارد: «وَ اعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِیعا وَ لاَ تَفَرَّقُواْ وَاذْکُرُواْ نِعْمَهَ اللّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنتُمْ أَعْدَاء فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانا وَ کُنتُمْ عَلَی شَفَا حُفْرَهٍ مِنَ النَّارِ فَأَنقَذَکُم مِنْهَا کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ.»[۷]

همچنین خداوند متعال در قرآن کریم تفرقه و اختلاف در دین و از بین رفتن وحدت امت اسلام را با اصل اقامه دین حق و آیین توحیدی منافی دانسته، می ‏فرماید :»أَقِیمُوا الدِّینَ وَلَا تَتَفَرَّقُوا فِیهِ… .»[۸]

از طرفی، به شدت کسانی را که در پی اختلاف‏ افکنی هستند و یا در پی ایجاد وحدت بین امت اسلامی نیستند، سرزنش و مذمت می‏ کند و آن را مانند ملل پیشین قلمداد نموده که پس از هدایت الهی، باز به سمت اختلاف تمایل یافتند و سزاوار عذاب عظیم شدند: «وَ لاَ تَکُونُواْ کَالَّذِینَ تَفَرَّقُواْ وَاخْتَلَفُواْ مِن بَعْدِ مَا جَاءهُمُ الْبَیِّنَاتُ وَأُوْلَـئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ»[۹]

بنابراین، وحدت از منظر دینی امری فی نفسه مطلوب و بدان بسیار سفارش و تأکید شده است به گونه‏ ای که اقامه دین در پرتو وحدت امت اسلام است و قدر جامع از غایت وحدت در جامعه اسلامی تاکید بر مشترکات است. لذا مقام معظم رهبری می فرمایند: «وحدت به معنای تکیه‌ی بر مشترکات است. ما مشترکات زیادی داریم؛ میان مسلمانان، مشترکات بیش از موارد اختلافی است؛ روی مشترکات باید تکیه کنند. »[۱۰]

اگر چه برخی از ساده اندیشان در موضوع وحدت شیعه و سنی سنگ اندازی می کنند اما با اندکی تأمّل و با عنایت به آنچه گذشت و با توجه به اشتراکات شیعه و سنّی، امکان تحقق وحدت اسلامی به راحتی امکان‏پذیر می‏ شود. شیعه و سنّی دارای مشترکات بسیاری هستند: خدای همه آنها یکی است؛ پیامبر همه ایشان یکی است؛ قبله آنها یکی است؛ ماه رمضان همه روزه می‏ گیرند؛ کتاب آسمانی همه یکی است؛ همه نماز می‏ خوانند؛ زکات می ‏دهند؛ در اصول چندان اختلافی با هم ندارند. همه مسلمانان فرهنگ، تاریخ و تمدن مشترک دارند. اختلاف آنان در برخی فروعات دینی است. بنابراین، وحدت امکان‏پذیر است.

«وحدت»؛ راهبرد نظام اسلامی یا رویکردی تاکتیکی ؟

وحدت مذاهب اسلامی، نه تنها امری ممکن و مطلوب است، که به دلیل توصیه‏ های قرآن کریم و تأکید سیره نبوی و آموزه‏های دینی، ضرورتی انکارناپذیر است. اما سوالی که جواب آن می تواند راهگشا باشد این است که وحدت شیعه و سنی از چه نوع رویکردی است، تاکتیکی و یا استراتژیکی[۱۱]؟

در رویکرد تاکتیکی مسلمانان تنها جهت مصون ماندن از برخی آسیب ها و برای مدت محدود با هم متحد می شوند. از این وحدت تاکتیکی هم غالبا در وضعیت منفعلانه و در مقابل هجمه های بی امان دشمن استفاده می شود. بنابراین و از این منظر، «وحدت»، «اتحاد» و «انسجام»، در این رویکرد یک تاکتیک محسوب شده و برای مقابله با تهدیدهای دشمن بسیار راهگشا و مؤثر خواهد بود.

اما «وحدت» از منظری دیگر، رویکردی استراتژیک و راهبردی به خود می گیرد. با عنایت به آنچه در باب «وحدت» گذشت و با توجه به آیات عدم تفرق، عدم تنازع و عدم اختلاف، و همچنین سنّت و سیره عملی نبوی صلی‏ الله ‏علیه ‏و‏آله و ائمّه اطهار علیهم ‏السلام، دعوت به «وحدت»، «تقریب»، «اتحاد» و «انسجام» و لزوم حفظ آن، صرفا یک توصیه اجتماعی و نیاز مقطعی و تاکتیک سیاسی و اقدام عملی برای حفظ منافع مادی مشترک نیست، بلکه تلاش برای حفظ وحدت و پرهیز از تفرقه، واجبی عینی است که ریشه در اعتقاد به وحدانیت الوهی دارد.

«هدف از این کار آن است که با شعار وحدت مسلمین، که شعار درست و ضروری‌ ای هم است و من از قدیم این اعتقاد و تفکر را داشتم و دارم و آن را یک مسأله‌ی استراتژیک می‌دانم – یک مسأله‌ی تاکتیکی و مصلحتی هم نیست که حالا بگوییم مصلحت ما ایجاب می‌کند که با مسلمین غیر شیعه ارتباطات داشته باشیم – مسلمانان، به تدریج این اختلافات مذهبی و طایفه‌ ای را کم کنند و از بین ببرند؛ چون در خدمت دشمنان است. ما با این انگیزه‌ صحیح، مسأله‌ وحدت مسلمین را در جمهوری اسلامی، یک مسأله‌ اساسی قرار داده‌ایم.»[۱۲]

«تفرقه افکنی» سیاستی که دامن دنیای اسلام را گرفته

رهبر معظم انقلاب که از منادیان وحدت در عصر حاضر است نیز با درایت، استراتژی شوم استکبار جهانی برای تفرقه بین امت به هم پیوسته مسلمانان را برملا می کنند: «استکبار جهانی و استعمار، از یکی دو قرن پیش، مصلحت خود را در این دانست که بین ملّتهای مسلمان اختلاف بیندازد. مصلحت را در این دانست، چرا؟ چون در این صورت می توانست ثروتهای اینها را غارت کند، اینها را از پیشرفتهایی که حقّ آنها بود باز بدارد؛ استثمار کند. قدرتهای جهانی به برکت علمی که پیدا کرده بودند و فنّاوری‌ای که پیدا کرده بودند و سلاحهایی که ساخته بودند، هدفشان را این قرار دادند و متأسّفانه تا حدود زیادی هم موفّق شدند. اینکه ما از اوّل انقلاب تا امروز دائم دستِ دوستی را به سمت ملّتهای مسلمان و به سمت دولتهای مسلمان دراز کردیم، دعوت کردیم به اتّحاد، به وحدت، به ایستادگی در مقابل توطئه‌های دشمن، به‌خاطر این است.»[۱۳]

در واقع آمریکا ضمن نومیدی از حربه های مختلف با بهره گیری از سیاست انگلیسی «تفرقه بیانداز و حکومت کن»[۱۴] بنا را بر اختلاف افکنی بین مذاهب گذاشت. سیاستی که بارها ازسوی رهبر انقلاب به رهبران جهان اسلام و مسلمانان تذکر داده شد: «یک روزی این اختلاف به عنوان پان‌ایرانیسم و پان‌ترکیسم و پان‌عربیسم و از این قبیل چیزها مطرح می شد که خیلی کاربرد نداشت؛ امروز به نام مذهب می خواهند اختلاف ایجاد کنند و جوانها را به جان هم بیندازند. آن‌وقت نتیجه این می شود که فرقه‌های تروریستی مثل داعش و امثال اینها با پول وابستگان به آمریکا، با کمک سیاسی آمریکا، با همراهیِ هم‌پیمانان آمریکا تولّد پیدا می کنند و امکان نشاط پیدا می کنند و این فجایع را در دنیای اسلام به‌وجود می‌آورند؛ نتیجه این می شود.»[۱۵]

انتخاب عنوان و کلید واژه «خاورمیانه جدید»[۱۶] سالها پیش از سوی سران آمریکایی نیز با هدف ایجاد دعواها و جنگ های ویرانگر در سطح کشورهای مسلمان بود.جنگ هایی که نه با اغراض دینی بلکه با سیاست های آمریکایی،انگلیسی تفرقه برانگیز شروع شد. جنگ هایی که آتش آن با عدم اتحاد مسلمانان و تفرقه افکنی سران استکبار شعله ورتر می شود.

«من به شما عرض می کنم که این اختلافاتی که امروز شما می‌بینید در عراق و در سوریه و در بقیّه‌ جاها سعی می شود عنوان دعوای مذهبی به آن داده بشود، به هیچ‌وجه دعوای مذهبی نیست، دعوای سیاسی است. جنگ در یمن، جنگ سیاسی است نه جنگ مذهبی؛ به دروغ میگویند که بحث شیعه و سنّی است، درحالی‌که شیعه و سنّی نیست. بعضی از آنهایی که زیر بمباران سعودی‌ها در یمن دارند بچّه و زن و کودک شیرخوار و بیمارستان و مدرسه را از دست میدهند، شافعی‌اند، بعضی‌شان زیدی‌اند؛ بحث شیعه و سنّی نیست، دعوا دعوای سیاسی است، دعوای سیاستها است. امروز یک چنین وضعی را اینها در منطقه به‌وجود آورده‌اند؛ ایجاد اختلاف کرده‌اند؛ باید تلاش کرد این اختلافات از بین برود.»[۱۷]

مستکبران تفرقه افکن؛ مدافعان حقوق اهل سنت نیستند

رهبر انقلاب اهداف گروههای تکفیری تشکیل شده توسط استکبار در منطقه را غیر از اهداف آمریکا نمی دانند و مکرر تاکید کرده اند که برای گروههای تکفیری مذهب «شیعه» و «اهل سنت» هیچ اهمیتی ندارد. بلکه آنها سیاست تفرقه افکنانه اربابانشان را پیش گرفته و مسلمانان را به شهادت می رسانند.

«تکفیری‌ها شیعه و سنّی نمی‌شناسند؛ سنّی را هم میزنند. ما در داخل کشور خودمان چقدر از علمای اهل سنّت داریم -مرحوم شیخ‌الاسلام در سنندج، مرحوم حسین‌بُر در بلوچستان و علمای دیگری- که همین تکفیری‌ها اینها را ترور کردند و خونشان را مظلومانه بر زمین ریختند. آنها سنّی و شیعه نمی‌شناسند؛ آنها هر کسی را که با انقلاب است، هر کسی را که در مقابل استکبار است، هرکسی را که با آمریکا دشمن است میزنند؛ اسمش را هم میگذارند جنگ شیعه و سنّی.»[۱۸]

سیاست نظام جمهوری اسلامی ایران پیرامون وحدت جامعه اسلامی که بارها از سوی رهبر معظم انقلاب در بیانات مختلف تبیین شده، «برادری» و «اخوت» با کشورهای مسلمان و عدم سازش با مستکبران عالم است که ریشه قرآنی دارد.[۱۹] با توجه به اتخاذ رویکرد راهبردی و استراتژی نسبت به مساله وحدت، مقام معظم رهبری تاکید می کنند نوع مذهب در حمایت جمهوری اسلامی ایران از ملت های مظلوم مسلمان هیچ تاثیری نداشته است.

«ما در حمایت از مظلوم نگاه به مذهب طرف مقابل نمی کنیم و نکردیم؛ خطّ امام بزرگوار این بود. امام همان رفتاری را که با مقاومت شیعه در لبنان داشت، همان رفتار را با مقاومت سنّی در فلسطین [هم‌] داشت؛ بدون هیچ تفاوتی. ما همان حمایتی را که از برادرانمان در لبنان کردیم، از برادرانمان در غزّه [هم‌] کردیم؛ بدون هیچ تفاوتی. آنها سنّی بودند، اینها شیعه‌اند. مسئله برای ما، دفاع از هویّت اسلامی است، حمایت از مظلوم است»[۲۰]

وحدت جهان اسلام برای رهبر معظم انقلاب آرمانی بزرگ تلقّی می‏ شود به گونه‏ای که ایشان همچون امام راحل[۲۱] رهایی قدس از رژیم غاصب صهیونیستی که نتیجه اتحاد مسلمانان است را «نماد دفاع از اسلام» می خوانند.[۲۲] رهبر انقلاب در سخنرانی های مختلف با طرح این سوال که «اگر آمریکا و انگلیس حامیان اهل سنت هستند چرا از حق فلسطین دفاع نمی کنند؟» ادعای حمایت مستکبران از اهل سنت را غیر واقعی می دانند.

«اینها دروغ می گویند اگر می گویند ما با شیعه مخالفیم، با سنّی موافقیم؛ نخیر. آیا فلسطینی‌ها شیعه‌اند یا سنّی‌اند؟ چرا با فلسطینی‌ها این‌قدر بدند؟ چرا جنایت نسبت به فلسطینی‌ها را مطلقاً مورد تعرّض قرار نمیدهند؟ غزّه چقدر کوبیده شد؟ سرزمین‌های کرانه‌ی باختری چقدر تحت فشار قرار گرفت و هم‌اکنون تحت فشار قرار دارد؟ آنها که شیعه نیستند، آنها سنّی‌اند. برای آمریکایی‌ها مسئله مسئله‌ی شیعه و سنّی نیست؛ هر مسلمانی که بخواهد با اسلام، با احکام اسلامی و قوانین اسلامی زندگی کند و برای آن مجاهدت کند و در راه آن حرکت کند، دشمن خود به‌حساب می‌آورند.»[۲۳]

در اندیشه های رهبر معظم انقلاب پدیده دفاع از حرم اهل بیت را نیز می توان از رویش های توجه به مساله وحدت اسلامی دانست. مدافعان حرم که متشکل از گروههای شیعه و اهل سنت است و به جنگ و جهاد با گروههایی تکفیری می پردازند که جز تفرقه افکنی بین صفوف مسلمین هدفی را دنبال نمی کنند.[۲۴]

مطالبات رهبری از مبلغان پیرامون مقوله «وحدت»

مطالبات رهبر انقلاب پیرامون وحدت و اتحاد اسلامی از شیعیان نیز همواره مورد توجه مسلمانان جهان قرار گرفته است. از فتوای حرمت توهین به زوجات پیامبر و مقدسات اهل سنت[۲۵] تا مطرود دانستن تشیعی که بر پایه اختلاف افکنی[۲۶] تشکیل شده است.

توجه دادن خطیبان و ذاکران اهل بیت به مساله وحدت و دوری از اختلاف افکنی نشان از تاثیرگزاری مجالس دینی و همچنین نگاه خاص رهبر انقلاب به هیئت های مذهبی و مجالس دینی است. ایشان در دیدار سالیانه با ستایشگران اهل بیت می فرمایند:

«اگر خدای نکرده جلسات ما، جلسات وحدت‌شکن باشد، این فرصت را از دست داده‌ایم؛ اگر کیفیّت حرف زدن ما یا مضمون حرفهای ما جوری باشد که دشمنان ما را در هدفهایشان موفّق بکند، ما این نعمت الهی را – بَدَّلوا نِعمَتَ اللهِ کُفراً – تبدیل کرده‌ایم به نقمت؛ این را باید مواظب بود، باید مراقب بود. بارها ما گفته‌ایم، برای آدمهای آگاه و مطّلع از اوضاع جهان و جهان اسلام هم این مثل روز روشن است که امروز اختلافات مذهبی در میان مسلمانان، یک وسیله و برگه‌ای است در دست دشمنان ما. یک شمشیر در دست دشمنان ما، همین اختلافات مذهبی است. علنی کردن اختلافات، صریح کردن مخالفتهای اعتقادی، به زبان آوردن مطالبی که کینه‌ها را برمیافروزد، یکی از وسایلی است که دشمن ما از آن بیشترین استفاده را دارد میکند. حالا [اگر] ما جوری عمل بکنیم که این مقصود دشمن برآورده بشود، این «بَدَّلوا نِعمَتَ اللهِ کُفراً» است. در جلسات نباید کینه‌ورزیهای مذهبی را زیاد کرد؛ این را چقدر باید تکرار کرد؟ بارها تکرار کرده‌ایم؛ بعضی حاضر نیستند [گوش کنند] »[۲۷]

علاج اصلی برای بحرانی که دامنگیر دنیای اسلام شده تدوین «منشور وحدت»[۲۸] توسط بزرگان،  متفکران و روشنفکران مسلمان است. تاکید بر مشترکات اصولی در این منشور می تواند جلوی بسیاری از افراطی گری ها را در منطقه بگیرد. با تدوین این منشور که به تایید بزرگان مذاهب اسلامی در خواهد آمد دیگر هیچ گروه تروریستی نمی تواند داعیه دار اسلام و مسلمانان باشد و با اتحاد و همدلی می توان دنیای اسلام را بهتر از هر زمان دیگری در آرامش و صلح و برادری مشاهد کرد.