به گزارش خبرگزاری مهر، سعید طاووسی مسرور، مدرس و پژوهشگر تاریخ اسلام درباره دوری حضرت علی(ع) از سیاست و حکومت در دوران خلفای سه گانه گفت: عده ای بدون غرض دوری امام علی(ع) را از سیاست به خانه نشینی تعبیر می کنند که درست نیست. اینکه اگر کسی در مسند حکومت قرار نگرفت، منفعل می شود، هم تفکر درستی نیست. گاهی ما دچار سوء تفاهم هایی درباره زندگی ائمه می شویم. امام علی(ع) مسائل سیاسی را رها نکرد زیرا ایشان امام است چه مردم بخواهند و یا نخواهند.
وی افزود: امام نسبت به مسائل سیاسی و اجتماعی و فرهنگی جامعه حساس بود و به آنها واکنش نشان می داد. اگر امام در راس حکومت باشد می تواند به طور گسترده عمل کند اما اگر نباشد از طرق مختلف به امامت ادامه می دهد. امام علی(ع) در دوران سه خلیفه واکنش های مختلفی اعمال کرد. این واکنش ها با توجه به کنش هر خلیفه متفاوت بود. امام علی (ع) زمانی هم که خلافت را نمی پذیرد مصلحت اسلام را در نظر می گیرد.
طاووسی با اشاره به تعامل امام علی(ع) با سه خلیفه قبل از خود گفت: در دوره خلیفه اول روابط سردی بین امام و خلیفه وجود داشته است و به جهت نزدیکی به واقعه سقیفه و نقش خلیفه این فضا ایجاد شد. در این دوران امام در مبارزه با مرتدان و پیامبران دروغین نقش داشت اما این کار را نمی توان همکاری با خلیفه محسوب کنیم امام علی(ع) تکلیف خود را در برابر مرتدان انجام داد و این کار را برای حفظ اسلام واجب می دانست.
وی ادامه داد: خلیفه دوم سعی در داشتن روابط بهتر با امام علی(ع) داشت و جایگاه او را به عنوان صحابه بزرگ پیامبر حفظ می کرد. امام علم به احکام و کتاب الله داشت و به همین دلیل به او مراجعه زیادی صورت می گرفت. خلیفه دوم در حدود هفتاد بار بیان می کند که «اگر علی (ع) نبود عُمَر هلاک می شد». امام در جایی که مصلحت اسلام و مسلمین در این بود که تذکر و مشاوره ای بدهد از این کار امتناع نمی کرد.
طاووسی افزود: امام با فتوحات موافق نبود و در دوره خلافت خود فتوحات را ادامه نداد. اما خلیفه دوم در امر فتوحات از امام مشورت می گیرد و این هم به معنای تایید فتوحات از سوی امام علی (ع) نیست. چنین همکاری هایی را امام برای حفظ اسلام انجام می داد.
وی ادامه داد: بعضی از نزدیکترین یاران امام مسئولیتهایی را در دوره خلیفه دوم می پذیرند مثلا سلمان فارسی امیر مدائن می شود. این نشان می دهد شیعیان اولیه اجازه داشتند در سیاست وارد شوند و چه بسا تدبیری از امام علی(ع) بود که ضرر برخی از صحابه که گرایش به مادیات داشتند با وجود افرادی مانند سلمان و عمار دفع شود و باعث جذب مردم سرزمین های فتح شده به اسلام شود. به طور قطع شخصی مانند سعد ابن ابی وقاص با افرادی مانند سلمان فارسی و عمار از نظر اخلاقی متفاوت است.
وی با اشاره به ارتباط خلیفه سوم با امام علی (ع) گفت: در این دوره به جهت نفوذ بنی امیه در همه ارکان حکومت و اختلاف همیشگی امویان با هاشمیان، رفتار خلیفه با حضرت علی(ع) پلکانی بود. عثمان گاهی از امام مشورت می گرفت و گاهی با امام دچار چالش می شد.
طاووسی درباره تفاوت شیوه حکومت داری امام علی(ع) با خلفای قبلی گفت: ویژگی اصلی دوران حکومت امام علی(ع) بازگشت و احیای سنت رسول خدا بود که تفاوت آشکاری با حکومت سه خلیفه قبل دارد. خلفای قبل تغییراتی در احکام پدید آوردند و به جز اینکه خلیفه رسول الله گفته می شد، تقیدی بر سیاست و اجرا از پیامبر نداشتند. این چالشی بود که امام علی (ع) بر آن دست گذاشته بود.
امام علی آگاه ترین فرد به سنت پیامبر (ص) بود
این پژوهشگر تاریخ اسلام گفت: در شورای خلیفه دوم از امام علی(ع) خواسته می شود تا از کتاب خدا و سنت پیامبر و روش دو خلیفه قبلی تبعیت کند و امام نمی پذیرد و تنها کتاب خدا و سنت را قبول می کند. بیشتر بحران هایی که برای امام علی (ع) بوجود می آید به دلیل ایستادگی او بر سنت است. امام آگاه ترین فرد به سنت پیامبر (ص) بود و جامعه آن روز و مخالفانش هم بر این مساله صحه گذاشته بودند.
طاووسی یادآور شد: مهمترین دلیل که منجر به جنگ جمل و نارضایتی طلحه و زبیر می شود، عدالت اقتصادی بود زیرا او بیت المال را به سنت پیامبر تقسیم می کرد اما کسی این کار را بر نمی تابید و خواستار تاسی به سنت خلیفه دوم بودند. اما امام علی(ع) می گوید: «آیا سنت رسول خدا اولی تر است یا سنت خلفا؟» به گفته جرج جرداق دانشمند مسیحی عدل امام علی(ع) باعث شهادت او در محراب عبادت شد.
وی ادامه داد: امام علی(ع) در عدالت نژادی میان عرب وغلامان و نومسلمانان فرقی نمی گذاشت و می فرمود: «من بارها قرآن را خواندم و فرقی میان فرزندان اسماعیل و اسحاق پیدا نکردم.»
طاووسی درباره عدم کشورگشایی در دوران امام علی(ع) گفت: مساله گسترش اسلام از اساس جای بحث دارد. آیا باید از طریق دعوت و ابلاغ باشد؟ و یا اگر غیر مسلمانان به طور یکباره با اسلام مواجه شوند آیا مخیر به قبول اسلام می شوند و یا جزیه می دهند؟
وی اضافه کرد: پیامبر (ص) در امر تبلیغ تلاش بسیار کرد و افراد را تربیت می کرد. اما اینکه خلفا فتوحات را دستورالعمل خود قرار دادند، شهید مطهری در چند اثر خود آن را مورد نقد قرار می دهد. اول اینکه وصیتی از پیامبر در این مورد وجود ندارد و ثانیا گسترش جغرافیایی در دوران خلیفه دوم را شاهد هستیم اما گستره معرفتی و معارفی نداریم و این تبعات منفی برای جهان اسلام دارد و نتیجه آن را در جنگ جمل و ظهور خوارج و جنگ نهروان می بینیم.
طاووسی گفت: امیرالمومنین(ع) وارث چنین جغرافیای وسیعی می شود که از نظر معرفتی و معارف دینی بسیار فقیر است و این یکی از چالشهای جدی حکومت امام بود. امام با انحرافات دینی و اخلاقی و اجتماعی و دنیاگرایی مواجهه شد و وجهه همت خود را اصلاح قرار می دهد و تا جایی که توانست این کار را انجام داد، لذا برای امام کشورگشایی دارای اولویت نبود.
این مدرس دانشگاه افزود: به همین علت مراجع در طول تاریخ فقه فتوا دادند جهاد، باید توسط معصوم انجام شود زیرا او به مصلحت جهاد واقف است و حاکم معصوم می داند که چگونه می تواند با قومی برخورد داشته باشد. اسلام برای کشتن انسان ظهور نکرد بلکه برای هدایت انسان ظهور کرد.
وی بیان کرد: توسط فتوحات ثروت های سرشار ایران و روم به این کشورها سرازیر شد و باعث انحرافات در صحابه شد. به خصوص در روش تقسیم بیت المال که توسط خلیفه صورت گرفت، جامعه طبقاتی شد، لذا فتوحات کل تاریخ اسلام و آینده آن را تحت تاثیر قرار می دهد.
طاووسی در پایان سخنانش گفت: امام علی(ع) فتوحات را ادامه نداد اما ممالک فتح شده را به حال خود رها نکرد بلکه به آنها هم رسیدگی می کرد، اما برخورد پسندیده ای با مردم مناطق فتح شده از جمله ایران داشت که در کتاب «امام علی (ع) و ایرانیان» نوشته علی اکبر ذاکری به آن اشاره شده است.
