الف) مذهب وهّابىگرى
«محمد بن عبدالوهّاب نجدى تمیمى» در سال ۱۱۱۵ هـ./ ۱۷۰۳ م. در عُیینه (یکى از مناطق نجد در جزیره العرب) به دنیا آمد. او مدت‌ها زیر نظر پدر، برادر و استادان خود، علوم حدیث، تفسیر قرآن و تاریخ را فرا گرفت تا این که پدرش در سال ۱۱۵۳ هـ. از دنیا رفت. او مسافرت‌هاى متعددى انجام داد و سرانجام در سال ۱۱۶۰ هـ. رهسپار درعیه شد و با محمدبن سعود (حاکم منطقه) آشنا و آراء و پندارهاى خود مبنى بر دعوت به توحید خالص و سلفى گرى را مطرح و او را مجذوب خود کرد و پیمان محکمى با هم امضا نمودند.
براساس این پیمان تقسیم کارى صورت گرفت؛ یعنى سمت سازمان دهى و رهبرى نیروها (جیش و سپاه) و نصب والى و حاکم براى مناطق، به عهده محمد بن سعود و سِمَت فتوا دادن، قضاوت و نصب قاضى براى مناطق و اجراى حدود، تعزیرات و جمع و نظارت بر توزیع بیت المال بر عهده محمدبن عبدالوهّاب گذاشته شد. (۱)
در سایه این پیمان و اتحاد بین محمدبن عبدالوهّاب به عنوان «امام الدین» (العقیده) و محمدبن سعود به عنوان «امام السیف» (الجیش)، با هدف گسترش توحید و مبارزه با بدعت‌ها، حمله به مردم روستاها و شهرها آغاز شد و قریب شصت سال این وحدت و همکارى ادامه پیدا کرد.
در طول این مدت، محمدبن عبدالوهّاب با تمسّک به ظواهر بعضى از آیات و احادیث، تمامى مخالفان خود را کافر و مشرک خطاب مى کرد و فتواى قتل آنان و مصادره اموالشان را صادر مى‌نمود. او پس از تألیف کتاب هاى متعدد و تربیت شاگردان و طرف داران زیادى در سال ۱۲۰۶ هـ. درگذشت و در درعیه به خاک سپرده شد. اینک به طور خلاصه، به بخشى از آراء و پندارهاى محمدبن عبدالوهّاب اشاره مى‌شود:
توحید: معناى «لااله الاالله» برائت جستن از هر معبودى غیر از الله و اخلاص کامل به خداى یگانه است و هرکسى که به غیر خداوند متوسّل شود، مشرک مى‌باشد؛ چون از غیر خدا (مخلوقان) طلب کمک و یارى کرده است.
شفاعت: درخواست شفاعت از پیامبر و اولیاى الهى جائز نیست و بدعت است.
قبور: ساختن بناها روى قبور و نذر و نیاز و مانند آن شرک و بدعت است.
اعلان جنگ و جهاد: هر کسى که دعوت به توحید خالص را نپذیرد و با آن مخالفت کند، مال او حلال و خونش هدر است و جنگ هاى حکّام آل سعود و وهّابیان در حمله به مکّه، مدینه، عراق، یمن و سوریه بر این اساس بوده است. البته علما و دانشمندان شیعه پاسخ‌هاى مناسبى به ادعاهاى وهّابیان داده‌اند. (۲)
درباره سایر آراء و پندارهاى محمدبن عبدالوهّاب مانند مخالفت با اختراعات و اکتشافات جدید، مسأله دخانیات و مانند آن بحث‌هاى زیادى مطرح می‌باشدکه از آن‌ها صرف‌نظر مى‌شود. (۳)
ب. آثار و عملکردهاى فرهنگى، علمى وهّابیان
پس از آغاز و استمرار دعوت وهّابیان و استقرار حاکمیت آل سعود، بیش‌تر سرزمین‌هاى مردم مسلمان جزیره العرب مانند شهرهاى مکّه، مدینه، طائف، دمام، نجران، بریده، الکبار، هفوف، جدّه، تبوک، ریاض (نجد) قطیف، الأحساء و مناطق دیگر به تصرف و اشغال حاکمان سعودى در آمد و با اجبار، آیین وهّابیان رسمیت یافت، ولى تعدادى از مسلمانان مناطق شرقى مانند قطیف، احساء عسیر و نجران، که قبلا شیعه اثنا عشرى بودند، تسلیم نشدند و هنوز هم مراسم دینى و مذهبى را طبق اعتقاد خود عمل مى‌کنند.
وهّابیان نسبت به آیین‌ها و شعایر مذهبى سخت گیرى زیادى مى‌کنند و با تعمیر و ساختن قبور پیامبران، زیارت قبور اموات، توسّل به اولیاى الهى، نذر براى مردگان، طلب شفاعت و بزرگداشت آن‌ها، به طور جدّى، برخورد مى‌کنند!
تمامى کتب، مجلات و سخنان خطبا در مساجد، به ویژه مسجدالحرام و مسجدالنبى، که چاپ، منتشر و ایراد مى‌شود، درباره مباحث توحید و شرک، بدعت و نهى مردم در استفاده از دعا و توسّل و شفاعت مى‌باشد.
[divider]
۱- حافظ وهبه، جزیره العرب فى القرن العشرین، ص ۳۰۷/ شوقى ضیف، تاریخ الأدب العربى، ص ۱۸۳؛ اتحاد ابن سعود و ابن عبدالوهّاب به تصویر مسترهمفر ساخته و پرداخته پیشنهادى یا دستورى استعمار بریتانیاى کبیر بوده است، گرچه انتساب یادداشت‌ها، چندان دقیق نباشد، اما بنابر قراین تاریخى و سیاسى تصویرى بجا و متین است.
۲- حافظ وهبه، جزیره العرب فى القرن العشرین، ص ۳۱۰/ سید محسن امین عاملى، کشف الارتیاب فى اتباع محمدبن عبدالوهاب، ص ۱۰٫
۳- لازم به ذکر است که وهابیان و آل سعود در دوره‌هاى اخیر، نه تنها با اختراعات و اکتشافات بشرى مخالفت نکردند، بلکه بیش‌ترین سعى و تلاش خود را در راه استفاده و به کارگیرى از آن‌ها در سایه ثروت انبوه نفت به کار برده‌اند.
